Ajmo Negde

Manastir Prohor Pčinjski se nalazi na šumovitim obroncima planine Kozjak, na levoj obali reke Pčinje, u blizini sela Klenike, 30 km južno od Vranja. Legenda kaže da je manastir podigao vizantijski car Roman Diogen kao znak zahvalnosti Svetom Prohoru Pčinjskom, koji mu je jednom prilikom dok je Roman bio običan vojnik, prorekao da će postati car. Vizantijski car Roman IV Diogen (1067-1071), na molbu Prohorovu izgrađuje hram.

Carskom poveljom iz 1020.godine, Vasilije II vrši reorganizaciju ohridske patrijaršije, kada se po prvi put spominje episkopija Morzoviška, u čijem sastavu se nalazio manastir sv. Prohor Pčinjski. Prema zapisima Stefana Prvovenčanog, Nemanja je u ratovima sa Vizantijom između 1180-1190. godine, osvojio oblast oko Vranja.

Pripajanjem tih teritorija Srbiji, Sv.Sava 1220. godine vrši reorganizaciju Srpske crkve u čiji sastav ulazi ovaj manastir.

Crkva se oslikava po drugi put posle obnove u vremenu arhiepiskopa Save III (1309-1316). Tada je crkvu oslikao najznačajniji slikar vizantijskog sveta, koji je inače bio i glavni slikar na dvoru kralja Milutina, Mihailo Astrapa. Definitivan dokaz da je on ostavio svoj umetnički doprinos je potpis na okruglom štitu Sv. Dimitrija (H MI HA NL), inače zaštitnika grada iz koga je došao ovaj umetnik.

Dosta fresaka je neprepoznatljivo iz tog doba, ali razlikuju se Arhijereji iz poklonjenja Hristu Agnecu, Sv. Danilo Stolpnik i Sv. Arhiđakon Stefan, Sv. Kirilo Aleksandrijski i Sv. Kliment Ohridski, sv. Nikola i Sv. Silvester...

Turci razaraju ovaj manastir odmah nakon Kosovske bitke, a 1489. godine obnavlja ga Marin iz Kratova. Tokom obnove vrči se oslikavanje freskama koje se ubrajaju u najznačajnije tvorevine tog perioda. Zbog skoro potpunog uništenja ostalih fresaka, 1488/9. godine islikane su nove, na mestu starih, rukom mladog, ali iskusnog freskopisca, koji je poštovao stare, te je napravio prvo skice starih i na njih docrtao nove freske, koje i dan danas tamo, uz sve ostale, i stoje.

U manastiru se osniva i slikarska radionica, čiji majstori su između ostalog oslikali freske velike umetničke vrednosti u kapeli na južnoj strani crkve. Manastir je u okvire srpske države ponovo ušao tek 1912. godine. Još jedan datum je jako značajan u istoriji ovog manastira 2. avgusta 1944. godine, u ovom manastiru održano je zasedanje Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) koje je odlučilo da se osnuje makedonska država kao članica federalne Jugoslavije.

Sa severne, zapadne i južne strane su impozantne zgrade konaka. Glavna, Vranjska, kapija sa zapada vodi pravo ka ulazu u crkvu, dok je ona na jugu ispod konaka okrenuta Kumanovu, po čemu je dobila ime. Istočno, crkvu od zgrade Mitropolije odvajaju delimično otkriveni temelji, po svoj prilici crkve sv. Jovana, dela srednjevekovne manastirske celine, kojoj pripada središnji deo porte oko groba Sv. Prohora Pčinjskog.

Drevno svetilište sagrađeno je na starom kultnom mestu, gde je živeo prepodobni Prohor Pčinjski. Iako nema dokaza, veruje se da je grob u kome se nalazi Sv. Prohor Pčinjski deo prvobitnog hrama. Pretpostavlja se da je crkva nekada imala zidani ikonostas, a na to nam ukazuje sačuvana bordura na severnom zidu crkve.

Najprepoznatljivija i najznačajnija je ikona Sv. Prohora Pčinjskog (118 cm h 85 cm) sa scenama iz njegovog žitija, nastala 1871. godine, koju je izradio samouki ikonopisac Zaharije Desperski Samokovac. Značajno obnavljanje crkva doživljava krajem XVI veka, kada se dograđuje paraklis u slavu Bogorodice.

Materijal od koga je gradnja izvršena je isti kao i materijal og koga je crkva napravljena, ali prilikom izgradnje majstori nisu postigli istovetan stepen dekoracije. U paraklis se iz naosa ulazi hodnikom uz grobnicu Sv. Prohora i kroz vrata na južnoj strani nove crkve. Nova crkva započeta je 1898. a dovršena 1904. godine.

U okviru manastirske porte, dominiraju dva konaka, od kojih se svakako najviše ističe svojom monumentalnošću „vranjski konak“. Ovaj konak definitivno predstavlja jednu od najlepših građevina ovog tipa u Srbiji. Sagrađen je između 1854. godine i 1862. godine. Ktitor konaka je Hadži-Mihailo Pogačarević, trgovac iz Vranja.

Prvobitna crkva, podignuta nad grobom ovog čuvenog svetitelja i misionara, više puta je obnavljana. Sadašnja monumentalna višekupolna crkva, sagrađena 1898. godine, obuhvatila je starija zdanja. U oltarskom prostoru nalazi se grobnica Sv. Prohora Pčinjskog i monaška kosturnica. Manastir radi kao kulturno-prosvetni centar ovog kraja i u njemu radi bogoslovska škola, prepisivačko-iluminatorska radionica, a organizovano se uči ikonopisački zanat.