Ajmo Negde

Diana je stari utvrđeni grad koji se nalazi na obali Dunava, u mestu Kartašu, neposredno ispod same HE Đerdap I. Utvrda je imala višestruku namenu, služila je kao baza za Dačke ratove i ujedno obezbeđivanje plovidbenog puta Dunavom. Danas se na lokalitetu mogu videti ostaci utvrđenja, unutar koga se vrše arheološka istraživanja. Utvrđenje je podignuto krajem I veka, za vreme vladavine cara Trajana,

a tokom njegovih priprema za osvajanje Dakije. Svoju prvu obnovu doživela je u III veku, a početkom IV veka dobija dva nova bedema koji se spuštaju do same reke. Ovo proširivanje tvrđave pokazalo se kao neophodno radi obezbeđivanja kanala, kojima su se zaobilazile katarakte, a kojima je vršena plovidba.

Prilikom pohoda na Balkan, Goti su Dianu spalili 378. godine, pa je to bio osnovni razlog obnove u III veku, kada se izvršilo ojačavanje zaštitnih carskih utvrda, kojima se ovo utvrđenje štitilo od upada Varvara. Iako dovoljno jaka da se odbrani od Varvara, nije uspela da zadrži Hune, koje je 443. godine ponovo uništavaju.

U periodu vladavine Justinijana, Diana je imala veoma važnu ulogu, pa je vizantijski car ponovo obnovio početkom VI veka. Konačno razaranje Diana doživljava 596.godine, kada Sloveni zajedno sa Avarima ulaze na Balkansko poluostrvo.

Tvrđava ima osnovu zaobljenog pravougaonika u kome su južna i severna strana kraće i sa kulama postavljenim u njegovim temenima. Posedovala je četiri kapije (na svakoj strani po jednu) ojačane polukružnim kulama, osim kapije na severnoj strani (okrenutoj ka Dunavu), koju su čuvale dve obične trostrane kvadratne kule.

Pored kula u sklopu kapija i onih u temenima osnove bedemi su bili ojačani sa po dve kule na južnoj i severnoj odnosno sa po tri kule na istočnoj i zapadnoj strani utvrdenja. Kule u temenima južne strane kao i polukružne kule u sklopu južne kapije bile su nešto veće i tvrđe od onih na severnoj strani jer je sa kopnene strane Diani pretila najveća opasnost.

Bedemi koji su se spuštali ka Dunavu na svojim krajevima su takođe imali kule kao i pravougaona osnova. Prvi bedem se iz severozapadnog temena nastavljao kao produžetak zapadnog bedema pravo ka Dunavu (poput proširenja u Kladovu (Fetislamu)), dok se drugi iz severoistočnog temena pružao ka severoistoku.

Tokom arheoloških istraživanja lokaliteta, pored ostataka utvrde otkriveni su i ostaci nekoliko zgrada u njenoj unutrašnjosti. U spoljnjem delu tvrđave ka Dunavu (između dva dodatna bedema) otkriveni su i ostaci grobnice.